Hier zijn we opgezwollen en vol lucht, daar zijn we mager, klein, onooglijk en uitgemergeld. Op weer een andere plaats lijken we wel op een skelet en op een vierde opgepompt, we zijn bij toerbeurt dwergen en reuzen, kolossen en pygmeeën, recht en goed geproportioneerd, of gebocheld, kreupel en misvormd. Voeg bij al deze groteske vormen een betoog dat nu een abstract is, duister of vergezocht, en dan weer slordig of wijdlopig… Maar deze tekortkomingen zijn onontkoombaar bij een eerste poging en zullen in later eeuwen worden hersteld.
Denis Diderot over zijn Encyclopédie
In mijn zoektocht naar informatie over de taste-vin, stootte ik op hét standaardwerk over dit verfijnde proefobject, namelijk Le tastevin à travers les siècles van René Mazenot (Editions des 4 seigneurs, Grenobles, 1977). Een hoogst lezenwaardig werkje, waar ik op deze blog zeker nog herhaaldelijk aan zal refereren.
In het eerste hoofdstuk van het boek, werd al meteen een interessant geval van terminologische verwarring aangekaart. Wanneer wij ons vandaag een taste-vin voor de geest halen, dan denken we aan een klein, vaak zilveren, schaaltje dat gebruikt werd om wijn uit te proeven en meer bepaald om de kleur van de wijn te analyseren.
Wat lezen we echter als omschrijving van het begrip “tastevin” in de Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers (1751) van Diderot en d’Alembert, de 28-delige stamvader onder de encyclopedieën: “Een term gebruikt door wijnhandelaars waarmee een lang, smal en rond instrument in wit metaal bedoeld wordt. Dit instrument heeft een holte doorheen zijn ganse lengte met een klein gaatje onderaan en bovenaan. Het instrument wordt via het spongat in het wijnvat gestoken waar het zich langzaam vult met wijn. Wanneer het instrument uit het vat gehaald wordt, houdt men zijn duim over het bovenste gat om te vermijden dat de wijn weglekt”.
Dat andere Franse lexicografische monument, de Dictionnaire universel François et Latin, nam in zijn editie van 1771 die definitie vrijwel onveranderd over.
Volgens de woordenboekbouwers van de 18e eeuw is een taste-vin dus een soort pipette om een kleine hoeveelheid wijn over te hevelen van een vat in een ander recipiënt.
Nemen we een sprong in de tijd naar 1872, dan komen we op de schoot terecht van de lexicografen van de Dictionnaire de la langue française (gemeenzaam “de dikke Littré” genoemd). Daar lezen we iets helemaal anders: “Het beoordelen van wijn gebeurt in een klein schaaltje, waar men de wijn in giet om hem te proeven. De ‘tâte-vin’ is een soort kommetje om de wijn in te degusteren. De coupole is een oenologisch instrument om wijn te proeven.”
Hoe de sprong van de ene betekenis naar de andere precies gebeurd is, is onduidelijk. Vermoedelijk bestonden beide begrippen naast elkaar, maar kenden de lexicografen van dat moment enkel de ene, dan wel de andere betekenis.
De makers van de Encyclopédie Larousse waren blijkbaar bekend met beide definities, want in de editie van 1964 noteerden ze: “Tâte-vin of taste-vin. Soort glazen tube waarvan men zich bedient om wijn uit een ton te zuigen. Men spreekt ook over pipette wijnsonde of wijnriet. Klein plat kommetje waarin men de wijn analyseert tijdens het proefproces. Men spreekt ook over een coupole”.
René Mazenet wou het in zijn boek over taste-vins duidelijk enkel over de coupole-variant hebben en met een nogal onverantwoorde terminologisch hink-stap-sprong moffelt hij de pipette-variant nogal snel onder de mat met de mededeling dat bij zijn weten die betekenis-variant niet meer gebruikt wordt. Een snelle blik op onze eigentijdse Encyclopédie, Wikipedia, leert echter dat beide betekenissen nog bekend zijn en ook bij een aantal leveranciers van materiaal voor de wijnbouw, zien we dat de term taste-vin-pipette nog wel degelijk gebruikt wordt vb. Store Vinicole en TomPress.
Bij wijze van algemene conclusie zouden we kunnen zeggen dat de betekenisvarianten allebei nog bestaan en dat de variant taste-vin-pipette vooral gebruikt wordt door wijnbouwers, terwijl de betekenisvariant taste-vin-coupole vooral gebruikt wordt door wijnproevers.